Problemen kun je in een klap oplossen met voedselbossen
Het zou een mooie tekst zijn in een kerstgedicht:
Kunnen we alle problemen in de landbouw oplossen,
Door heel Nederland vol te planten met voedselbossen?
Hebben we dan voldoende voedsel voor iedereen in de mond,
En worden en blijven we dan gezond?
Marja van der Ende
Zo aan het einde van het jaar 2023 mijmer ik over de afgelopen jaren informatie verzamelen en verwerken in meer dan veertig columns voor De Kortste Weg. Ik benader de materie vanuit mijn positie als meer dan gemiddeld kritische consument en vanuit mijn achtergrond als gezondheidsprofessional. Vooral dat onderwerp gezondheid lijkt in voedselproductieland nogal eens een ondergeschoven kindje te zijn. Dat blijkt maar weer uit het feit dat het bestrijdingsmiddel glyfosaat weer voor tien jaar goedgekeurd is voor gebruik in de landbouw, terwijl dit middel ook in verband wordt gebracht met de ziekte van Parkinson. Meer dan ooit is transparantie vanuit de producent nodig om nog een bewuste keuze te kunnen maken, waar we ons eten kopen. Er zijn namelijk genoeg boeren en tuinders die geen chemische bestrijdingsmiddelen gebruiken.
In mijn vorige column ‘Een bos om uit te eten’ stelde ik de vraag of voedselbossen DE oplossing zijn voor de hedendaagse problemen in de landbouw, zonder daar nog antwoord op te krijgen. In deze column werk ik samen met Liesbeth van Bemmel van Start een voedselbos en andere initiatiefnemers naar een eindconclusie.
Problemen in de landbouw
Ik vraag aan Liesbeth welke problemen in de landbouw opgelost kunnen worden met behulp van voedselbossen. Liesbeth antwoordt: “Ik zou bijna zeggen: te veel om op te noemen. Het lost veel van de problemen van deze tijd op. Het past helemaal in het idee van de transitie van de landbouw en eigenlijk de hele transitie die in de maatschappij nodig is. Bomen aanplanten is goed voor klimaat, de biodiversiteit, de luchtkwaliteit, de bodemkwaliteit en CO2 opslag. Verder gebruik je in een voedselbos geen gewasbestrijdingsmiddelen, geen kunstmest en vrijwel geen fossiele brandstoffen. Je hoeft niet te ploegen en ook niet elk jaar opnieuw aan te planten zoals bij akkerbouw.
Het voedselbos is een ecologisch sterk systeem waarbij de natuurwaarden en de oogst per jaar toenemen vrijwel zonder externe input. Dat is precies wat we nodig hebben in de huidige transitie. Natuurlijk is het in de praktijk nog zoeken hoe we precies alle waarden van het voedselbos optimaal kunnen benutten voor een goed verdienmodel. Maar daar zijn gelukkig ook steeds meer goede voorbeelden van.”
Knelpunten
Toch lopen de oprichters van voedselbossen tegen knelpunten aan. Hilde en Rick die ik voor de vorige column sprak, hebben inmiddels de training en hun ondernemingsplan afgerond. Ondanks alle inspanningen die ze hebben verricht om deuren te openen en lijntjes uit te gooien, moet Hilde nog toegeven: “We hebben helaas nog geen grond om ons voedselbosplan op te gaan uitvoeren. Het is ook echt wel puzzelen op welke deuren we nog meer kunnen kloppen om aan dat stuk grond te komen. We staan in de startblokken voor als het perfecte stuk grond beschikbaar komt voor ons. Tot die tijd lijkt het een kwestie van vastbijten en blijven proberen en ook leren om af en toe maar even af te wachten wat alle lijntjes die we uitgooien misschien nog op gaan leveren. Die tijd gebruiken we trouwens ook om alles te leren over verschillende manieren van voedsel conserveren op natuurlijke manieren en onze plantenkennis uit te breiden.”
Ook Liesbeth geeft aan dat het oprichten van een voedselbos niet zo makkelijk is: “Ik merk dat veel mensen zich niet realiseren wat er allemaal komt kijken bij het opzetten van een professioneel voedselbos. Het beeld dat ze er van hebben is regelmatig te idealistisch alsof het allemaal makkelijk en vanzelf gaat. Tegelijkertijd zie ik ook mensen die heel graag een voedselbos willen maar er niet aan beginnen omdat ze denken dat het onhaalbaar is. De waarheid ligt natuurlijk in het midden. Er zijn natuurlijk een hoop dingen te regelen maar met een goed plan, een beetje geld en beetje organisatietalent moet het zeker lukken.”
Waar mensen volgens Liesbeth tegenaan kunnen lopen, is het verwerven van land, de financiering en de regels over het gebruik van het land. De gemeente bepaalt wat de bestemming is van het land en of er een voedselbos aangelegd mag worden. Dat kan niet overal en omdat een voedselbos een nieuw fenomeen is, zijn de regels er nog niet op ingesteld. “Hoewel dat langzaamaan steeds beter wordt en steeds meer gemeenten de voordelen van een voedselbos zien.”
Langetermijndenken
Al zolang ik me herinner, ben ik een langetermijndenker. Ik werkte eens bij een ICT-bedrijf, waar mijn leidinggevende me vaak vroeg of ik die klant of die klant al gebeld had, omdat ik een bepaalde target te halen had. Ondertussen was ik vooral bezig met het opbouwen van stevige klantrelaties die uiteindelijk op de lange termijn meer van waarde bleken te zijn, dan die paar klanten om nog even wat omzet bij te ‘scoren’. Zo is het mijns inziens ook met voedselproductie: op korte termijn zoveel mogelijk proberen te produceren, heeft gevolgen voor de bodem en voedingswaarde van de producten.
Liesbeth vult dit verhaal aan: “Een aspect waar mensen tegenaan lopen is de langetermijnplanning. We zijn heel erg gewend om in de korte termijn te denken. We willen snel resultaat en opbrengst zien. Een voedselbos is iets voor de lange termijn. De eerste jaren levert het nog niet zoveel op. Maar als het begint te groeien, dan groeit het ook flink door.”
Als ik aan Liesbeth vraag hoelang het duurt voordat een voedselbos klaar is om te oogsten, antwoordt ze: “Het duurt lang voordat een voedselbos volwassen is en vol op productie. Dat duurt wel tien tot twintig jaar. Tegelijkertijd kun je natuurlijk vanaf het eerste jaar al groenten en kruiden oogsten. En vanaf het tweede jaar ook al wel wat bessen, bramen en frambozen. En daarna komt er elk jaar meer bij, zowel in het aantal soorten als in het aantal kilo’s wat je kunt oogsten. Sommige bomen hebben natuurlijk echt de tijd nodig. Bij een notenboom duurt het bijvoorbeeld lang voordat die goed op productie is. Daarna blijft die elk jaar geven.
We zeggen daarom wel dat je een voedselbos opzet voor de volgende generatie omdat dan het bos volgroeit is en er volop van geoogst kan worden. Ik vind dat wel mooi. Dat je iets moois doorgeeft aan de volgende generatie. Wat niet wil zeggen dat je er als generatie ook al veel plezier van kunt hebben en er goede inkomsten uit kunt hebben.”
Andere Westlandse initiatieven
Als ik alleen al naar mijn eigen gemeente Westland kijk, zijn Hilde en Rick niet de enige initiatiefnemers voor een voedselbos. Zo las ik in een artikel in de regionale krant in september het verhaal van Dorith en Dave van Nielen die met hun stichting Groener Maasdijk kale hoekjes in hun dorp beplanten met bomen en vlinderstruiken. Ook hun droom is een voedselbos in het Westland.
Een ander initiatief, is Voedselbos De Lier. Initiatiefnemer Jacqueline van Geest vertelt: “We willen vooral meer biodiversiteit creëren en ook zal dit een CO2- en wateropslag zijn. We zouden de aarde een heel klein beetje mooier willen maken. In ieder geval op deze plek. Verder willen we graag mensen bewust te maken van het feit dat de natuur zo mooi is. En laten zien wat de natuur allemaal wel niet te bieden heeft. Ook is het sociale aspect heel belangrijk. En last but not least, dat er voedsel uit dit bos gaat komen, is natuurlijk ook heel fijn!
Hoe mooi is het dat er voedsel geproduceerd wordt in de natuur. Waar nooit gezaaid en geploegd hoeft te worden. En nooit ingegrepen hoeft te worden in het systeem met gif spuiten of water geven. Dit wordt een biotoop, de natuur regelt dit zelf, is in evenwicht.“
Als ik aan Jacqueline vraag wat hun initiatief nog tegenhoudt, zegt ze enthousiast: “Nu zo goed als niets meer! De gemeente is enthousiast. Ook omdat ze de opdracht hebben om het Westland te vergroenen. Maar er zijn nog een paar noten te kraken, daar wordt nu hard aan gewerkt. We hebben er zin in en zijn nu bezig een stichting op te richten. En dan zo snel mogelijk een boomplantdag organiseren. We willen zo veel mogelijk mensen betrekken hierbij. Iedereen is welkom om te helpen.”
Voedselbossen DE oplossing?
Zijn voedselbossen dan echt DE oplossing voor de hedendaagse problemen in de landbouw? Volgens Liesbeth: “Het concept is te mooi om niet in te zetten. Anders gezegd: met de uitdagingen van deze tijd kunnen we dit concept niet laten liggen. Of nog anders gezegd: De uitdagingen van de exploitatie van een voedselbos vallen in het niet bij de uitdagingen van deze tijd.”
Ik voorzie een toekomst in Nederland waarin natuurinclusieve landbouw, kringlooplandbouw, biologische / ecologische tuinbouw en voedselbossen zorgen voor meer diversiteit in ons landschap, bodemgezondheid en bovenal: gezonde eindproducten. Gezond eten en bewegen in de natuur versterkt onze gezondheid. Dat is mijn wens voor 2024 en verdere jaren.
Een gelukkig en gezond nieuwjaar! 🎇