De macht ligt bij de consument
Op 30 september viel mijn oog op een documentaire van Zembla, genaamd ‘De uitgeputte bodem: supermarktmacht’. Na het zien van de beelden van de vele aanbiedingen van vlees, zuivel en bananen als lokkertje in de supermarkt en het aanhoren van alle argumenten van onderzoekers wat hier zo fout aan is, bleef ik vooral verbijsterd achter.
Marja van der Ende
De manier waarop in de gangbare teelt voedsel geproduceerd wordt, put de bodem uit, vervuilt water, stoot fijnstof uit en maakt mensen ziek. De partijen die het doen, weten dit en toch blijft men ermee doorgaan. Boeren worden gedwongen om massaproductie te doen, om nog marge te hebben. Genoeg marge om te verduurzamen is dat echter niet en het is destructief voor de aarde. Cornelis Mosselman, voorheen gangbare boer die de stap naar biologisch boeren heeft gezet, noemt het ‘moderne slavernij’.
De gevolgen van monocultuur
De problemen die zich door deze monocultuur wereldwijd laten zien, worden steeds nijpender. Het kappen van tropisch regenwoud voor de productie van veevoer, de uitstoot van broeikasgassen en een afname van biodiversiteit door het gebruik van kunstmest en bestrijdingsmiddelen, zijn de drie genoemde hoofdproblemen. Buiten het bewustzijn van de supermarktconsument werken supermarkten hier bewust aan mee. Volgens een gedragsonderzoeker is de hebzucht van de consument, van de supermarktketens en van de boer hiervan de oorzaak. De supermarktconsument wil een lage prijs, de supermarktmanager wil winst maken en de boer wil marge op zijn producten.
Alle grote supermarktketens adverteren in elke folder met vlees, hetgeen leidt tot meer vlees eten. De consument koopt dan meer dan nodig is, ook omdat kortingen pas ingaan wanneer twee of meer verpakkingen gekocht worden. In de Quote 500 vind je veel supermarkteigenaren. Als in de supermarktketens zoveel winsten gemaakt worden, is het des te kwalijker dat zij boeren niet meer betalen voor hun producten.
De wereld van voedselproductie en -verkoop is dusdanig georganiseerd dat niemand zich zal verroeren. Als de supermarktmanager besluit om de kiloknallers niet meer te verkopen, gaat de klant naar de winkel waar ze deze nog wel aanbieden. “De macht ligt bij de consument”, wordt dan heel makkelijk gezegd. Zolang de top 3 van overwegingen van de consument eerst prijs, dan uiterlijk en daarna pas het geweten is, blijft dit systeem in stand.
Geweten
Hoe krijgen we het geweten op plaats 1 in die top 3? Wat als we als consumenten weten dat deze industrie de aarde uitbuit? Wat als we tot in detail weten wat de ware kosten van de productie van ons voedsel zijn? Zouden we dan nog kiezen voor die vleesaanbieding in de supermarkt, of überhaupt om ons eten in de supermarkt te kopen? Of zorgt de stem van ons geweten er dan voor dat we met ons allen kiezen voor de kortste weg?
Misschien zijn voor die bewustwording hardere maatregelen nodig. Geen misleidende ‘beter leven’ of ‘on the way to planet proof’-keurmerken, die alleen te realiseren zijn door de grote spelers in de voedingsindustrie. Misschien helpt het om, net als op pakjes sigaretten, plaatjes van een gekapt regenwoud te plaatsen op verpakkingen van supermarktvlees en 2-litertankjes melk. Als je stopt met roken omdat je de kans op longkanker wilt verkleinen, is het zien van de schade aan de longen van onze aarde wellicht ook motiverend om dergelijke producten niet meer te kopen.
Misschien helpt het om, net als op pakjes sigaretten, plaatjes van een gekapt regenwoud te plaatsen op verpakkingen van supermarktvlees en 2-litertankjes melk.
Van weten naar geweten
In de bewering “De macht ligt bij de consument” zit natuurlijk een waarheid als een koe. Willen we als consumenten die macht ook daadwerkelijk benutten, dan is veel meer voorlichting nodig. In de supermarkt ga je die voorlichting niet aantreffen, omdat ze daarmee nagenoeg hun gehele assortiment tot ‘verkeerde keuze’ moeten gaan bestempelen. Zeventig procent van het aanbod bestaat uit bewerkte voeding, waarvan de herkomst niet te traceren is. Documentaires als die van Zembla en ook de afleveringen van de Keuringsdienst van Waarde zouden ook vaste lesstof op scholen kunnen zijn, zodat de jeugd het tij kan keren. De jeugd van nu is de consument van de toekomst.
Documentaires als die van Zembla en ook de afleveringen van de Keuringsdienst van Waarde zouden ook vaste lesstof op scholen kunnen zijn
De inhoud van de documentaire van Zembla kwam voor mij natuurlijk niet helemaal als een verrassing. Mijn verbijstering ging vooral over: waarom is het tij nog steeds niet gekeerd? Vier jaar fietsen voor m’n eten naar lokale voedselproducenten en me verdiepen in hun werk, heeft me veel geleerd. Weten hoe het eraan toe gaat in voedselproductieland heeft mijn weten gevoed en mijn geweten op plek één gezet. De documentaire was voor mij slechts een bevestiging. Het sterkte mijn keuze om nooit meer naar de supermarkt te gaan, opnieuw. Bij jou nu ook?
(Wil je nog meer redenen om te kiezen voor de kortste weg? Lees dan de blog ‘5 redenen om de supermarkt voorbij te fietsen’ eens, inmiddels al een classic uit 2018…)